خُرما گیاهی تک‌لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردد و برگهای آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد.

به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ(و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.

میوه خرما جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت بریکاری آن گوشتی و محتوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته است و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده توسط انسان بوده است.

واژه خرما

واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان فارسی به زبانهای هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی شرقی و یونانی به سوی غربی وارد شده است.

واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان فارسی به زبانهای هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی شرقی و یونانی به سوی غربی وارد شده است.

ترکیبات شیمیایی خرما

خرما دارای ۲۵ درصد ساکاروز، ۵۰درصد گلوکز، و مواد آلبومینوئیدی، پکتین و آب می‌باشد. به‌علاوه دارای ویتامین‌های مختلف مانند ویتامین A،B،C،E و مقداری املاح معدنی می‌باشد.
خرمای طلایی

درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران پرورش می‌یابد. با اینکه خاستگاه آن را میانرودان، عربستان و شمال آفریقا ذکر می‌کنند ولی بررسی‌های علمی، آن را به گونه‌ای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان می‌روید نسبت می‌دهند. باستانشناسان احداث نخلستان‌ها را به پنج هزار سال پیش نسبت داده‌اند زیرا نامی از آن بر لوحه‌های گلی ۵۰ سده پیش یافته‌اند.

در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت می‌شده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شده‌است. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کرده‌اند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کرده‌اند. در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.
محصولات

از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه می‌کنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان می‌پزند یا در این هسته را بو داده و از آن به‌عنوان قهوه استفاده می‌کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است و یا حتی این در را در آب برای چند روز خیس کرده و به‌عنوان غذای مقوی به شترهای خود می‌دهند.

آهن موجود در خرما در پیشگیری از بروز بیماری فقر آهن موثر است.یوسف نقیایی با بیان این مطلب، افزود: خرما در گروه میوه‌ها قرار دارد و سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز بدن است.وی با بیان این که هر یکصد گرم خرمای تازه حاوی 250 کیلوکالری انرژی است، افزود: عمده‌ترین مواد تشکیل دهنده خرما را کربوهیدراتها تشکیل می‌دهند؛ به طوری که 67 درصد از اجزای تشکیل دهنده خرما را کربوهیدرات‌ها به ویژه ساکاروز و فروکتوز تشکیل می‌دهد.

قیایی همچنین 5/2 درصد پروتئین، ‌5/7 گرم فیبر خوراکی، ‌یک میلی‌گرم آهن، پتاسیم، ‌ویتامین A ، ‌بتاکاروتن، ‌41 میلیگرم کلسیم، ‌57 میلیگرم فسفر را از دیگر اجزای تشکیل دهنده خرما عنوان کرد و یادآور شد: خرما با توجه به داشتن مقدار قابل توجه فیبر خوراکی در پیشگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش به خصوص سرطان کولون و نیز کاهش چربی‌های خون موثر است.وی تصریح کرد: ‌امروزه خرما در پیشگیری از فقر آهن موثر شناخته شده است، چرا که میزان آهن موجود در خرما در هر یکصد گرم به یک میلیگرم می‌رسد که این مقدار نسبت به سایر مواد غذایی مقدار قابل توجهی محسوب می‌شود.نقیایی با اشاره به مقدار پتاسیم موجود در خرما اظهار کرد: به همین دلیل مصرف خرما، بیماری‌های قلبی-عروقی را نیز بهبود می‌بخشد.وی با بیان این که خرما دارای مقدار قابل توجهی ویتامین A و بتاکاروتن است، افزود: ‌ویتامین A موجود درخرما از بروز بیماری‌های عفونی پیشگیری می‌کند.این کارشناس تغذیه در پایان با تاکید بر ارزش غذایی این ماده غذایی،‌ خرما را بهترین ماده غذایی هنگام شروع افطار در ماه رمضان دانست و خاطرنشان کرد: ‌از آنجایی که خرما دارای کالری زیادی است، مصرف بی رویه این ماده غذایی نیز توصیه نمی‌شود، چرا که می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود

خرما میوه ای بسیار قدیمی است. این میوه ی پُر خاصیت برای مردم کشورهای اروپایی و آمریکایی تا حدی ناآشناست و آن را فقط در کیک و شیرینی مصرف می کنند، ولی در خاورمیانه و به خصوص در کشورهای عربی به عنوان یک غذای اصلی به کار می رود.

خرما را به طور معمول در دسته میوه ها قرار می دهند، چرا که در میان تمامی آن ها، از نظر میزان انرژی بی نظیرترین است. از خرما به عنوان یک میوه انرژی زا نام برده می شود، به طوری که 100گرم آن، حاوی 160 کالری انرژی می باشد. در حالی که هیچ کدام از میوه ها در این حجم، این میزان انرژی را تولید نمی کنند، علاوه بر این که ممکن است از خرما هم گران تر باشند.

از طرفی خرما منبع خوبی از آهن می باشد، در 100 گرم خرمای تازه حدود 1/3 میلی گرم آهن وجود دارد که با میزان آهن موجود در مرغ و ماهی قابل مقایسه است. البته در بین میوه ها: انگور، توت، خربزه، زالزالک و همچنین نارگیل هم از نظر داشتن آهن، غنی و خوب می باشند.

خرما همچنین مانند سایر میوه ها، فیبر نسبتا بالایی دارد که در رفع یبوست می تواند مفید واقع شود و از نظر انواع ویتامین ها مشابه سایر میوه ها می باشد و فرق چندانی ندارد. در واقع مزیت عمده خرما همین خاصیت انرژی زایی آن می باشد؛ یعنی در یک حجم کم، شما می توانید انرژی زیادی به دست آورید: مثلاً انرژی موجود در 100 گرم خرما معادل انرژی موجود در 1000 گرم خیار، یا 500 گرم هلو یا سیب یا گلابی، یا 200 گرم انگور می باشد.

از نظر اقتصادی نیز خرید خرما، مقرون به صرفه تر از بسیاری میوه های دیگر است که فقط اسم و رسمی به دست آورده اند و تشریفاتی می باشند؛ مثلا آناناس که با قیمت خیلی گران فروخته می شود، هیچ مزیتی نسبت به سایر میوه ها ندارد و ترکیبات آن مثل سایر میوه های معمول در بازار است. البته ما باید از غذاها و میوه های متنوعی استفاده کنیم و اصولاً فقط مصرف یک نوع میوه یا غذا، باعث عدم تعادل روانی در انسان می شود.

این نکته هم حائز اهمیت است که میوه های شیرین و با کالری بالا مانند خرما، برای افرد چاق یا کسانی که بیماری دیابت دارند، باید با احتیاط مصرف شوند.
فواید خرما:
یک ضرب المثل عربی می گوید: «خواص درخت خرما به اندازه روزهای سال است».

پژوهش های جدید، فواید قرار دادن خرما در برنامه غذایی روزانه را تایید می کنند. اصولا مصرف یک رژیم غذایی مناسب که شامل انواع میوه و سبزی باشد، به عنوان راهی برای کاهش خطر ابتلا به بیماری هایی نظیر سرطان شناخته شده است. مصرف خرما، روش شناخته شده ای برای درمان سرطان و سایر بیماری های عفونی است.

خرما می تواند با مهار رادیکال های آزاد، از تخریب مولکولی ناشی از این رادیکال ها جلوگیری کند. به نظر می رسد علت ابتلای بسیار کم ساکنان شبه جزیره عربستان در زمان های قبل به بیماری هایی نظیر: تصلب شرایین، مرض قند و سرطان که تصور می شود ناشی از رادیکال های آزاد هستند، مصرف فراوان خرما باشد.

ترکییبات موجود در خرما، قادر به نابودی کامل رادیکال های سوپراکسیدانت است. این رادیکال ها که اصلی ترین رادیکال های آزاد در بیشتر سیستم های زیستی هستند، می توانند در بدن به گونه های فعالی، نظیر رادیکال هیدروکسیل، پروکسیل و الکوکسیل تبدیل شوند. شیره خرما حتی رادیکال های هیدروکسیل را نیز نابود می کند.
خرمای خشک

مصرف خرما یک درمان مناسب برای رفع عارضه “خستگی مزمن” و “کم خونی” به شمار می آید. انواع متنوع خرمای خشک شده غنی از آهن می باشد. به علاوه، تمام انواع آن دارای حجم زیادی فیبر بوده و یک منبع غذایی از نظر پتاسیم به حساب می آیند.

خوردن 10 عدد خرمای بدون هسته به وزن 80 گرم، 10 درصد از نیاز بدن به ویتامین نیاسین(B3) و 5 درصد از نیاز روزانه بدن به ویتامین های B1 و B2 را تامین می کند. نیاسین برطرف کننده مشکلات گوارشی، روانی و پوستی است. ویتامین های B1 و B2 نیز در حفظ سلامت اعصاب و دستگاه گوارش نقش دارند.

مصرف خرما در حفظ سلامت دستگاه عصبی، جلوگیری از شب کوری و تنش های عصبی موثر است.

مطالعات جدید پزشکی نشان می دهد، خرما همچنین در ایجاد اشتها، سلامت دهان و لب ها نقش دارد و به عنوان تمیز کننده کبد و کلیه ها به شمار می رود.

خرما علاوه بر داشتن خاصیت ضد سرفه و ضد التهاب مجاری تنفسی، خلط آور نیز می باشد.

محققان توصیه می کنند: زنان بعد از زایمان خرما بخورند.

خرما همچنین دستگاه گوارش را تقویت می کند.

جوشانده هسته خرما برای دفع سنگ کلیه و بیماری های مثانه مفید است. خرما دارای چند ترکیب دارویی است که یکی از آن ها شبیه کورتن است که برای درمان کلیه، التهاب و امراض عفونی موثر است.

مالیدن کوبیده گل خرما به دندان، باعث تقویت لثه می شود و از “پیوره” و “چرک خون” جلوگیری می کند و برای تقویت معده مفید است و عرق آن که مانند گلاب گرفته می شود، پیچش معده را تسکین می دهد.

برای خواب راحت تر و آرامش بیشتر، شام را حدود ساعت 7 بعد از ظهر خورده و قبل از خواب دو عدد خرما و یک لیوان شیر ولرم میل کنید.
با خرما افطار کنید

نبی گرامی اسلام(ص)، خرما و کشمش را برای افطار انتخاب می کردند.

میوه ها را باید تازه خورد، خرما در فصل خود تازه است و در غیر فصلش نیز کهنگی بر آن اثری نمی گذارد. کشمش هر چه کهنه تر شود اسیدالکل های موجود در آن به شیرینی تبدیل می شود و برای افطار بهتر است. بنابراین افطار با این دو (برای همیشه) یک نوع تازه خوری محسوب می شود.

خرما و کشمش، قند خون را به سرعت تامین می کنند. بدن مواد قندی را زودتر از پروتئین می سوزاند، بنابراین روزه دار از انرژی حاصل از قند خرما و کشمش، نسبت به سایر مواد غذایی وارد شده به بدن، زودتر بهره مند می شود.