خوزستان سرزمین تمدن ها و امپراتوری های بزرگ و مهد تمدن ایران است. سرزمین کوروش و داریوش و امپراتوری های هخامنشیان, ساسانیان, سرزمین تمدن عیلامی ها…
طلائی ترین دوران تاریخ ایران مربوط به تمدن هخامنشیان است. کوروش کبیر بزرگترین امپراتوری جهان را تشکیل داد. آن هم بدون خونریزی و با رعایت حقوق بشر و احترام به تمامی ادیان و فرهنگ ها… کتیبه کوروش کبیر منشور حقوق بشر در جهان است. که نشانی از عظمت امپراتوری هخامنشیان است. امپراتوری که در سرزمین خوزستان( انشان و شوش) شکل گرفت. سازه های آبی شوشتر یکی از عظیم ترین آثار به جای مانده از دوران هخامنشیان و ساسانیان است. که مثال آن هیچ جایی از جهان یافت نمی شود. و آن را بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی می دانند.
سازههای آبی تاریخی شوشتر مجموعهای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیابها، آبشارها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار میکنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهرهگیری بیشتر از آب ساخته شدهاند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستانشناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.
سازههای شوشتر در نگاه سیاحان
یکی از سفرنامه نویسان مشهور که از عجایب شوشتر تعریف و تمجید کرده است ابن بطوطه است او در این شهر با علمایی ملاقات نموده که از علم و دانش آنها شگفت زده شده است او از شوشتر با نام عربی شده و معرب توستر یا تستر نام برده است. او همچنین از عظمت پلهای شوشتر نام برده است.
ویژگی بنا
سازه آبی شوشتر
مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر از بیمانندترین نمونههایی است که جهت استفاده بهینه از آب در ادوار کهن مورد بهرهبرداری قرار گرفته است. این محوطه مجموعهای از سد،تونلها، کانالهای فرعی وآسیابهای آبیاست که بصورت یک مجموعه صنعتی-اقتصادی بوده و جزئی از مجموعه بزرگ سازههای آبی شوشتر میباشد که در کتب تاریخی مکرراً به آن اشاره گردیده است. اساس کار مجموعه به این صورت است کهسد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا میآورد.
تونلهای سهگانه آب را به مجموعه هدایت میکنند و به کانالهای متعددی تقسیم میشوند که پس از گرداندن چرخ آسیابها، آب بصورت آبشارهایی به محوطهای حوضچه مانند سرازیر میشود. یکی از ویژگیهای بسیار بارز مجموعه آسیابها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه علاوه بر استفادههای صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین مینمود. یک ویژگی بسیار زیبا و منحصر بفرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوهای خاص به آن میبخشد این است که آب حاصل از پساب آسیابها بصورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطهای حوضچه مانند میریزد که منظرهای چشم نواز و دلانگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده بوجود میآورد. همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری سه تونل معروف سه کوره، دهانه شهر و بلیتی است نیز چشم انداز زیبایی به چشم میخورد. مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر با توجه به زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است. این شاهکار مهندسی هم در ایران و هم در جهان بی نظیر است. بدون شک با توجه به اهمیت شهر شوشتر در برهههایی از تاریخ و توجه ویژه به احداث تأسیسات آبی در این منطقه که از فنون مهندسی پیچیدهای سود میجوید، ما را در نتیجه نهایی مصمم مینماید که احداث آسیابها را متعلق به دوران کهن و حتی هم عصر با ساسانیان بدانیم. علاوه بر موارد ذکر شده، برخی پیچیدگیهایی که در طراحی تونلهای آبرسانی وجود دارد، لزوماً جهت بهرهبرداری غیر از مصارفی همچون آبیاری اراضی بوده. تونلهای سهگانه در پشت پل بند گرگر، وظیفه انتقال حجم معینی از آب را برای به حرکت در آوردن پرههای آسیاب برعهده داشتهاند. مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر در مسیر رودخانه گرگر که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی اعصار کهن است بنا گردیده. رود گرگرکاملاً بصورت دست کند میباشد و احداث آن را بهاردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت دادهاند. لیکن در مطالعات باستان شناسی این تاریخ به عقبتر برده شده است. موقعیت ممتاز و شرایط مناسب زندگی در شوشتر به دلیل مجاورت با رودخانه کارون امکانات مناسبی را برای اقدام مستقر در این منطقه فراهم کرده است.
سازه آبی شوشتر
قدیمی ترین آثار شناخته شده در شوشتر مربوط به دوران پارینه سنگی و پیش از تاریخ بوده است. این شهر در دوره ایلامی به دلیل نزدیکی به معبد چغازنبیل از اعتبار ویژهای برخوردار بوده و دردوره هخامنشیمزداریون و سازههای آبی آن پایه ریزی شدند. شوشتر در دوره اشکانیان پایتخت حاکمان محلی خوزستان بوده و در زمان ساسانیان یکی از مراکز مهم خوزستان به شمار رفته است.
تجدید بنای شوشتر را به اردشیر بابلیان نسبت میدهند و و در این دوره است که شوشتر به صورت جزیرهای میان آبها قرار گرفته و معماری گسترده آبی به صورت کانالها ، پل بندها و آسیابها در گوشه کنار آن شکل گرفتند. پس از وی به روایت تاریخ در زمان شاپور ساسانی، آبادانی شوشتر به اتمام رسید و این شهر درخشان ترین دوره تاریخی حیات خود را گذرانده و با تجهیز تاسیسات آبیاری، کشاورزی در این شهر رونق فراوان گرفت. شوشتر را میتوان موزه بناها و سازهاهای آبی دانست که این بناها از نظر عملکرد به یکدیگر وابستهاند و از این جهت شهری کمنظیر را در سراسر جهان است. در تابستان ۸۷ مجموعه سازهایهای آبی شوشتر مشتمل بر بند میزان، آسیابهای آبی، قلعه سلاسل، بند گرگر، بند خاک، پل بند شادوران، بند برج عیار، پل لشکر، بند ماهی باران، بند شرابدار و میل مناره کلاه فرنگی در فهرست آثار جهانی یونسکو به عنوان دهمین اثر از ایران به ثبت رسید.
در سفر به شوشتر عکس هایی از این مجموعه عظیم صنعتی مربوط به دوران هخامنشیان و ساسانیان برای شما آماده کردیم.
